191101 "วัดราชาธิวาส" เทคนิคจิตรกรรมแบบตะวันตกกับงานจิตรกรรมไทย

              จิตรกรรมไทย เป็นศิลปะที่มีความประณีตสวยงาม มีความอ่อนโยน ละมุนละไมมีลักษณะและรูปแบบพิเศษ นิยมเขียนบนฝาผนังภายในอาคารที่เกี่ยวกับพุทธศาสนา และอาคารที่เกี่ยวกับบุคคลชั้นสูง เช่น โบสถ์ วิหาร พระที่นั่ง วัง บนผืนผ้า บนกระดาษ และบนสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ เนื้อหาที่เขียนมักเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธประวัติ ทศชาติชาดก ไตรภูมิ วรรณคดีและชีวิตไทย พงศาวดารต่าง ๆ ส่วนใหญ่นิยมเขียนประดับผนังพระอุโบสถ วิหารอันเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ประกอบพิธีทางศาสนา ลักษณะจิตรกรรมไทยเป็นศิลปะแบบอุดมคติ (Idealistic) ผนวกเข้ากับเรื่องราวที่กึ่งลึกลับมหัศจรรย์ โดยมักเขียนด้วยสีฝุ่น ตามกรรมวิธีของช่างเขียนไทยแต่โบราณ

เมื่อจิตรกรรมไทยถูกสร้างสรรค์ผ่านเทคนิคของตะวันตก

              วัดราชาธิวาสราชวรวิหาร มีชื่อเดิมว่า วัดสมอราย ก่อตั้งมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นที่จำพรรษาของรัชกาลที่ 4 เมื่อครั้งทรงผนวชเป็นพระภิกษุ

              ภาพจิตรกรรมฝาผนังในอุโบสถแม้จะเล่าเรื่องพระเวสสันดรชาดก แต่เป็นลายเส้นแบบตะวันตก  วาดโดยนาย ซี. รีโกลี และศาสตราจารย์แกลิเลโอ กินี ช่างชาวอิตาลี เจ้าของเดียวกับจิตรกรรมฝาผนังในพระที่นั่งอนันตสมาคม โดยใช้เทคนิคการวาดแบบเฟรสโก (Fresco) เป็นการผสมสีกับน้ำแล้ววาดลงบนผนังขณะที่ปูนบนผนังยังเปียกอยู่ ถือเป็นเทคนิคยอดฮิตสมัยยุคเรเนซองส์

ภาพเขียนฝาผนัง วัดพระศรีรัตนศาสดาราม(วัดพระแก้ว)

               ตามปกติแล้ว ภาพจิตรกรรมฝาผนังแบบไทยประเพณีจะเป็นภาพที่ระบายสีแบนเรียบ ด้วยสีค่อนข้างสดใส และมีการตัดเส้นเป็นภาพ 2 มิติ ให้ความรู้สึกเพียงด้านกว้างและยาว ไม่มีความลึก ไม่มีการใช้แสงและเงามาประกอบ จิตรกรรมไทยแบบประเพณีมีลักษณะพิเศษในการจัดวางภาพแบบเล่าเรื่องเป็นตอน ๆ ตามผนังช่องหน้าต่าง โดยรอบโบสถ์ วิหาร และผนังด้าน หน้าและหลังพระประธาน ภาพจิตรกรรมไทยมีการใช้สีแตกต่างกันออกไปตามยุคสมัย ทั้งเอกรงค์ และพหุรงค์ โดยเฉพาะการใช้สีหลาย ๆ สีแบบพหุรงค์นิยมมากในสมัยรัตนโกสินทร์ เพราะได้สีจากต่างประเทศที่เข้ามาติดต่อค้าขายด้วย ทำให้ภาพจิตรกรรมไทยมีความสวยงามและสีสันที่หลากหลายมากขึ้น

จิตรกรรมไทยที่พบเห็นกันอยู่บ่อย ๆ นั้นมี 3 ลักษณะ คือ 

1. จิตรกรรมไทยลายเส้น ได้แก่ ลวดลายไทย หรือภาพไทยที่เกิดจากการขูด ขีด จารให้เกิดเป็นร่องรอยเป็นเส้นด้วยการนำเอาความงามของธรรมชาติมาดัดแปลงปรุงแต่งด้วยความคิดสร้างสรรค์ด้วยอุดมคติทางความงามที่เป็นลักษณะพิเศษแบบไทย

จิตรกรรมลายเส้นจากวัดศรีชุม

ชมพูพาน พญาวานร

2. จิตรกรรมไทยสีเดียว บางทีเรียกกันว่า “จิตรกรรมเอกรงค์” ได้แก่ ลวดลายไทยหรือภาพไทยที่ระบายสี  หรือทำให้เกิดสีเพียงสีเดียวที่เห็นได้อย่างชัดเจน คืองานประเภทภาพลายรดน้ำซึ่งเป็นการเขียนภาพปิดด้วยทองคำเปลวบนผิวยางรัก เช่น ตู้พระธรรม เป็นต้น  

        

  3. จิตรกรรมหลายสี หรือ “จิตรกรรมพหุรงค์” เป็นการเขียนภาพ หรือลวดลายไทยระบายสีหลาย ๆ สี บางครั้งก็มีการปิดทองคำเปลวประกอบ มีทั้งภาพเดี่ยว ภาพลวดลาย และประกอบกันเป็นเรื่องราวประดับผนัง สมุดข่อย หรือผืนผ้า เป็นต้น  

จิตรกรรมฝาผนังวัดสามเรือน จังหวัดพิษณุโลก

              จิตรกรรมไทยในอดีตส่วนมากเขียนด้วยสีฝุ่นผสมกาว หรือไข่ขาวบนผนังของสถาปัตยกรรมโดยเฉพาะผนังโบสถ์ วิหาร ปราสาท ราชวัง ฯลฯ จึงมักเรียกกันว่า “จิตรกรรมฝาผนัง” 

จิตรกรรมฝาผนังปูนเปียก (Fresco) คืออะไร 

              คำว่า “fresco” มาจากภาษาอิตาลี “affresco” ซึ่งมาจากคำว่า “fresco” หรือ “สด” รากศัพท์มาจากภาษาเยอรมนี จิตรกรรม Fresco หมายถึงภาพเขียนหลายชนิดที่เขียนบนปูนบนผนังหรือเพดาน 

              คุณลักษณะพิเศษของจิตรกรรมฝาผนังปูนเปียก  มีลักษณะพิเศษทีความคงติดแน่น สามารถคงความสดใสของสีอยู่ได้นับเป็น พันๆปี สีจะฝังลงใต้พื้นปูน เป็นเนื้อเดียวกับปูน แต่ก็เป็นเทคนิคที่ทำได้ยาก เพราะต้องทำงานในขณะที่ปูนยังเปียกอยู่ เวลาที่ใช้ในการทำงานอาจจะอยู่ที่ระหว่าง 6-8 ชั่วโมง

ตัวอย่างจิตรกรรมปูนเปียก The Creation of Adam, Michelangelo

              ลักษณะของจิตรกรรมตะวันตกจะมีความสมจริง มีการใช้ Perspective ที่แสดงให้เห็นระยะห่างของวัตถุภายในภาพอย่างชัดเจน แตกต่างจากภาพจิตรกรรมแบบไทย

              ที่วัดราชาธิวาส เป็นตัวอย่างที่น่าสนใจของการนำเทคนิคของตะวันตกมาผสมผสานกับศิลปะจิตรกรรมไทยที่มีอายุเก่าแก่ถึง 100 ปี ศิลปะที่ได้รับอิทธิพลมาจากตะวันตกนี้ก็ยังคงมีความเป็นไทยอยู่ ด้วยเนื้อเรื่องของภาพที่กล่าวถึงพระเวสสันดรชาดก ประกอบกับตัวสถาปัตยกรรมของพระอุโบสถที่มีลักษณะของความเป็นไทยอยู่

              ทั้งหมดนี้แสดงให้เห็นว่า การนำเอาเทคนิควิธีการทางตะวันตกมาผนวกเข้ากับศิลปะไทยนั้นเป็นวิธีการที่มีมาเก่าแก่เนิ่นนาน เช่นเดียวกับในปัจจุบันที่ศิลปะไทยมีการนำเทคโนโลยีจากต่างชาติเข้ามาใช้ แต่ความเป็นไทยของผลงานนั้นก็ยังคงอยู่ และไม่ได้ทำให้ภาพหมดคุณค่าหรือมีคุณค่าที่ลดลงไปจากเดิมเลย กลับเป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงประวัติศาสตร์และเป็นตัวอย่างการศึกษาให้กับคนรุ่นใหม่ต่อไป